พจนานุกรมพุทธศาสนํ ฉบับประมวลศัพท์ ของ พระธรรมปิฎก ( ป.อ. ปยุตฺโต ) หน้า 366

อนัตตลักษณะ : ลักษณะของอนัตตา , ลักษณะที่ให้เห็นว่ามิใช่ตัวตนได้แก่
๑. เป็นของสูญ คือ เป็นเพียงการประชุมเข้าขององค์ประกอบที่เป็นส่วนย่อยๆ ทั้งหลาย ว่างเปล่าจากความ
เป็นสัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขา หรือการสมมติเป็นต่างๆ
๒. เป็นสภาพหาเจ้าของมิได้ ไม่เป็นของใครจริง
๓. ไม่อยู่ในอำนาจ ไม่เป็นไปตามความปรารถนา ไม่ขึ้นต่อการบังคับบัญชาของใครๆ
๔. เป็นสภาวธรรมอันเป็นไปตามเหตุปัจจัย ขึ้นต่อเหตุปัจจัย ไม่มีอยู่โดยลำพังตัว แต่เป็นไปโดยสัมพันธ์
อิงอาศัยกันอยู่กับสิ่งอื่นๆ
๕. โดยสภาวะของมันเองก็แย้งหรือค้านต่อความเป็นอัตตา มีภาวะที่ตรงข้ามกับความเป็นอัตตา

หน้า 398

อัตตา : ตัวตน , อาตมัน; ปุถุชนย่อมยึดมั่นมองเห็นขันธ์ ๕ อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือทั้งหมดว่าเป็นอัตตา
หรือยึดถือว่ามีอัตตาเนื่องด้วยขันธ์ ๕ โดยอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง

หมายเหตุ : อนัตตลักษณะในข้อที่ ๔ คือ เป็นสภาวธรรมอันเป็นไปตามเหตุปัจจัย ขึ้นต่อเหตุปัจจัย ไม่มีอยู่โดยลำพังตัว แต่เป็นไปโดยสัมพันธ์อิงอาศัยกันอยู่กับสิ่งอื่นๆ ใช้อธิบายได้กับ สังขตธรรม ( จิต , เจตสิก , รูป )แต่ อสังขตธรรม
( พระนิพพาน ) จะไม่มีเหตุและปัจจัยต่างๆ มาปรุงแต่งได้